Orgels in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Neogotisch galerijorgel (Foorsters/Andrew, ?)

Sint-Hendrikskerk

Klavier  / Neogotisch galerijorgel (Foorsters/Andrew, ?) - Sint-Hendrikskerk
Speeltafel  / Neogotisch galerijorgel (Foorsters/Andrew, ?) - Sint-Hendrikskerk
Architectuur, plaats, inplanting  / Neogotisch galerijorgel (Foorsters/Andrew, ?) - Sint-Hendrikskerk
Architectuur, plaats, inplanting  / Neogotisch galerijorgel (Foorsters/Andrew, ?) - Sint-Hendrikskerk
 Klik op een foto om te vergroten
HET INSTRUMENT
Orgelkast - plaats In de eerste travee van de galerij, links van het koor
Orgelkast - stijl  Neogotisch
Beschrijving van de orgelkast In de tweede travee vormt dit Engelse orgel een volume van 2,65 m breed, 2,10 m diep en ongeveer 4,80 m hoog, met zichtbare pijpen op drie zijden. Vooraan het tinnen en zelfs loden pijpwerk, in symmetrische piramidale opstelling, behalve voor de 2 x 4 pijpen die horizontaal gezien op de buitenkanten staan. Ter hoogte van het labium en bovenaan zijn ze gepolychromeerd en beschilderd met gevlochten gebladerte en klavertjes. De rest van de pijpen is zilverkleurig geschilderd, hetgeen oorspronkelijk wellicht niet het geval was. Op elke zijde zijn er 9 grenen pijpen, in mitraopstelling, waarvan er 3 slechts halve pijpen zijn en niet spreken. De rest is de 16-voets bas. De frontpijpen worden door houten planken ondersteund en recht gehouden. De sokkel is voorzien van verwijderbare panelen en deuren achterin. Op de stijlen aan de voorzijde van de onderkast zijn bepaalde motieven gesculpteerd, in rozetten en zuiltjes, die wellicht in ceder zijn uitgevoerd. De vierhoek bovenaan is gebaseerd op het bijeenkomen van 4 dikke, horizontale balken, waarvan de twee zijdelingse doorboord worden door ijzeren stangen. Het geheel bestaat overwegend uit grenen.
Speeltafel - stijl In harmonie met de orgelkast
Speeltafel - beschrijving Ingebouwd onder het front van dit Engels orgel. De speeltafel is in eik. De manualen kunnen afgedekt worden met een dubbel luik dat voorzien is van een smeedijzeren scharnier.
Bouw - bijzonderheden Dit engels orgel dateert wellicht van het begin van de 20e eeuw. Eindeloze werken hebben een orgel achtergelaten dat nog altijd een werf is. De meeste panelen zijn verwijderd en een structuur in vezelplaat is onder het front ingepast geworden om toegang te bieden tot de elektromagneten.
Orgelbouwers - bijzonderheden Zou het werk kunnen zijn van Forster en Andrew of althans in hun stijl van werken uitgevoerd zijn (volgens Patrick Collon)
Persoon belast met het onderhoud Casteels Romy
Stemming Diapason 440 Hz
Temperatuur Gelijkzwevend
Orgelbouwer(s)  Anonyme anglais
HET INSTRUMENT
Orgelkast - stijl  Neogotisch
Speeltafel - stijl In harmonie met de orgelkast
Orgelbouwer(s)  Anonyme anglais
HISTORIEK VAN HET INSTRUMENT
Historiek Dit engelse orgel blijkt geplaatst of gebouwd te zijn dankzij de steun van een Engelse gemeenschap die hier in het begin van de 20e eeuw aanwezig was. Het soort architectuur en de opstelling in de ruimte doet denken aan de bouwstijl aan de overzijde van het Kanaal. Dit zou het werk kunnen zijn van Forster en Andrew of komt in elk geval in de buurt.
Toch zijn we momenteel niet in staat met zekerheid de naam van de orgelbouwer of het bouwjaar van het instrument naar voor te schuiven. We weten niet eens of het instrument voor Sint-Hendrik gebouwd werd of naderhand naar deze kerk verhuisde. Wat de oorsprong betreft beschikken we alleen over de opstelling en de polychromie van de pijpen, het type en de naam van de stemmen die het mogelijk maken om te vergelijken met instrumenten van vergelijkbare makelij. Dit orgel is enig in zijn soort in Brussel.

Het orgel werd onlangs gewijzigd volgens een methode die door orgelbouwers goed gekend is en erin bestaat twee homogene orgels te nemen, zelfs kwaliteitsorgels, en er een vreemd en heterocliet instrument van te maken.(zie ook orgels van het Heilig Sakrament in Elsene en de Magdalenakerk van de Paters Redemptoristen te Jette)Het Engelse orgel werd gewijzigd, terwijl het veeleer onderhoud en restauratie nodig had, ingrepen die er niet gekomen zijn.

We merken wel op dat het orgel in zijn huidige toestand nog in zijn oorspronkelijke opstelling kan hersteld worden. Het volstaat daartoe de mechaniek te vervangen en waar nodig de ontbrekende onderdelen aan te vullen. De muzikale kwaliteiten van het instrument zijn gelukkig niet onherroepelijk aangetast.
WERKEN
Type werkzaamheden Verbouwingswerken.De mechaniek werd gedemonteerd en vervangen door reeksen van elektromagneten die verbonden zijn met de mechaniek dat rechtstreeks in contact staat met de ventielkasten. Ook de mechaniek van de registers is afgebroken om plaats te maken voor de elektrische motoren die in verbinding staan met de slepen van de windlade. De meeste van die componenten zijn onder het orgel geplaatst of in de onmiddellijke buurt.
De windlade is volgepropt met verdubbelingen, die voorlopig vermeden worden door systematische perforaties van de kanalen, sommige ter grootte van een vinger !
Het pijpwerk en dan vooral dat uit metaal is opmerkelijk vanwege de kwaliteit van de gebruikte materialen en de afwerking.
Naam van de orgelbouwer Romy Casteels (ancien établissement STEVENS)
Ligging van de werkplaats Duffel
DOCUMENTATIE
Type Artikel
Auteur François Houtart
Plaats Rue Haute 42 à 1435 Corbais
Referenties La Renaissance de l’Orgue, asbl (1983-1993)
N° 91/2
Uitgever Françoise de Viron
HISTORIEK VAN HET INSTRUMENT
Historiek Dit engelse orgel blijkt geplaatst of gebouwd te zijn dankzij de steun van een Engelse gemeenschap die hier in het begin van de 20e eeuw aanwezig was. Het soort...
Werken
Naam van de orgelbouwer Romy Casteels (ancien établissement STEVENS)
Ligging van de werkplaats Duffel
TECHNISCHE KENMERKEN VAN HET INSTRUMENT
Speeltafel
Structuur speeltafel en muziekstaander 
Ingebouwd onder het front. De binnenzijde is in eik en bestaat gewoon uit twee verticale panelen, links en rechts van de manualen, waar de registertrekkers geplaatst zijn.
Het opengeklapte deksel doet dienst als muziekstaander maar het kan niet meer helemaal open, door de structuur die zich daar sinds de installatie van de elektromagneten bevindt.
Aantal klavieren 
2
Omvang van de klavieren 
54 toetsen
Beschrijving van de toetsen 
De toetsen zijn in eik, met een verticaal fronton op het eerste en afgerond in de discant op het tweede manuaal. Het belegsel in ivoor overschrijdt lichtjes de toetsen.
Breedte van de toetsen 
12,2 mm
Diepte van de toetsen 
I : 142 mm ; II : 140 mm
Breedte van het octaaf 
163 mm
Beschrijving van de boventoetsen 
In ebbenhout met een gewelfd fronton
Diepte van de boventoetsen 
80-90 mm
Beschrijving van de bakstukken of kader 
In eik met afgeschuinde hoeken
Omvang van het voetklavier 
30 toetsen
Materialen van het voetklavier 
Recht en plat voetklavier. De boventoetsen zijn lichtjes hellend en op een rechte lijn geplaatst. Alle treden zijn bekleed met ceder.
Het voetklavier is momenteel verwijderd van het orgel.
Registers 
Registers
Geplaatst in de panelen, links en rechts van de manualen. Er waren 13 registers. De trekkers zijn rond en van ceder, met een ronde ebbenhouten knop. Registerplaatjes van ivoor gaven de namen van de stemmen aan. Er blijven er maar drie over. De rest is onder het orgel geplaatst.
Koppelingen 
Koppeling per register
Met de voet bediende organen 
In het paneel boven het voetklavier bevinden zich vijf gewone pedalen en een groter dat helemaal van ijzer is. Dat laatste is het zwelpedaal van het reciet, de anderen zijn wellicht voor het Pedaalkoppel, het oproepen van het tongwerk en wellicht de Tremulant.
 
Klavieren en voetklavieren
  • Naam 
    Hoofdwerk
    Omvang 
    54 noten C-f'''
    Registers 
    Open Diapason 8 ft
    Stopped Bass 8ft
    Clarabella 8 ft
    Salicional 8 ft
    Principal 4 ft
    Mixture II
    Koppelingen 
    I + II
  • Naam 
    Zwelwerk
    Omvang 
    54 toetsen C-f'''
    Registers 
    Double Diapason 16 (*)
    Bourdon 16 ft (*)
    Bell Gamba 8 ft
    Flute 4 ft
    Cornopean 8 ft
    Un tirant muet
    Bijzonderheden 
    (*) hetzelfde register, gedeeld op si en ut (volgens een getuigenis).
    Drie registerplaatjes vermelden Open Diapason 8 ft, Swell to Great en Stopped Bass 8 ft. De rest bevindt zich in de sokkel, samen met de andere mechanische onderdelen.
  • Naam 
    Pedaal
    Registers 
    Subass 16 ft
    Koppelingen 
    P + I
    P + II
 
Tractuur
  • Naam 
    Engels orgel
    Noten 
    Mechanisch
    Toetsen 
    Scharnieren rond 2/3 van het einde, doen dienst als tuimelaars
    Traject en beschrijving van de mechaniek 
    Elke tuimelaar trekt op een abstract voor het Great en op een steker voor het Swell. Allebei gaan ze naar een wellenbord, het ene boven het andere. Dat van het Swell onderaan, dat van het Great erboven. Die wellenborden hebben grenen rollers waarvan de koperen staaf die als as dienst doet, gevat is in een nok uit cederhout. Ze zorgen er niet zozeer voor dat de beweging van de abstracten opzij wordt afgeleid als wel dat ze verbonden worden met een stel waaiervormige geëtaleerde winkelhaken vanwaar weer andere horizontale abstracten vertrekken naar een ander stel eerder uit elkaar staande winkelhaken onder de aangehechte metaaldraden die op hun beurt weer verbonden zijn met nog een stel draden die in de windlade gaan. De horizontale abstracten van het Great zijn gedemonteerd en men moet ze kunnen terugvinden in de onderdelen die onder de magazijnbalg een plaats hebben gekregen. Het tweede stel winkelhaken is achter het instrument gedeponeerd. Voor het Swell zijn er nog de horizontale abstracten en de winkelhaken maar de abstracten die naar de ventielen moeten gegaan zijn ontbreken. Momenteel zijn de draden die bevestigd zijn aan de draden van de ventielen verbonden met elektromagneten die op een Multiplexplaat onder elk ventiel geplaatst zijn.
    Beschrijving van de registers 
    De trekkers van de horizontale registers waren vroeger verbonden met stekers met armen of met winkelhaken waaraan een armpje verbonden was dat de verticale tuimelaars deed bewegen die op hun beurt in de uiteinden van de slepen verdwijnen.
    Momenteel blijven alleen de tuimelaars over en een horizontale arm die verbonden is met een elektrische motor.
    Voor het register Clarabella, zijn er twee slepen, wat de verdeling tussen bas en discant verklaart die te zien is op een registerplaatje met Stopped Bass 8 ft. Ook voor de Bourdon 16’ is er een dubbele sleep.
    Zwelkast 
    De zwelkast heeft horizontale jaloezieën en een systeem bestaande uit assen, tuimelaars en stekers die bij het ijzeren pedaal van de speeltafel uitkomen.
    De mechaniek waarover we het hier hebben is momenteel door een stuk hout geblokkeerd.
  • Naam 
    Pedaal
    Toetsen 
    De treden scharnieren in het staartstuk en zijn vooraan voorzien van een veer
    Traject en beschrijving van de mechaniek 
    Het uiteinde van elke trede is gevorkt en is bij wijze van abstract verbonden met een staafje met schroefdraad voorzien van een moer.
    De onderzijde van de staaf is verbonden met een geleed armpje die deze op haar plaats houdt. De bovenkant van het staafje is door middel van een schroef vastgemaakt aan een wellenbord, voorzien van metalen rollers met metalen armen die een andere staaf in beweging brengen, via twee boven elkaar geplaatste houten tuimelaars die elk op een gelede mobiele structuur zijn vastgemaakt. Deze kan, met behulp van een ijzeren pedaal, het ene of het andere pedaalkoppel inschakelen. Het blad van het wellenbord is in eik, die van de klavieren,in vurenhout.
 
Windladen
  • Type 
    Mechanische sleeplade
    Inplanting 
    Parallel met de kerk
  • Aard 
    Een grote mechanische windlade met dubbele kleppenkast, gedeeltelijk in vurenhout (onder) en in eik (pijpstokken), met eiken slepen. De pijproosters zijn van grenen, op eiken mannetjes.
    De vervoeringen voor de pijpen zijn van lood.
    Opstelling van de pijpen 
    Chromatisch, 12 toetsen van rechts naar links, de rest van links naar rechts
    Beschrijving van de pijpstok 
    Vooraan, de Diapason 8', vervolgens een register in hout. Achteraan de Trompet, voorafgegaan door een register in hout.
    De binnenkant is pas toegankelijk als eerst enkele pijpen verwijderd worden.
 
Pijpwerk
  • Naam 
    Great (Hoofdwerk)
    Bijzonderheden 
    Het geheel van het tinnen pijpwerk, op het front na, lijkt op toonhoogte gesneden en is van een zeer homogene makelij. Er zijn 54 pijpen per stem, waarvan de eerste 12 van rechts naar het midden gaan, de rest van links naar het midden.
    Beschrijving 
    Vanaf het front naar achter: (Great)
    OPEN DIAPASON 8’. 23 loden of tinnen pijpen in het front, met zijbaarden, overlengte en stemkrullen. Het metaal vertoont groeven op de buitenzijde. De niet gepolychromeerde delen werden in zilverkleur geschilderd. Vervolgens op de windlade, tinnen pijpen op toonhoogte gesneden en met fijne zijbaarden.
    CLARABELLA 8'. 12 bourdonpijpen, vervolgens pijpen in eikenhout met loden stemklep.
    SALICIONAAL 8’ op do. Alle andere stemmen van het eerste manuaal zijn in tin, open en op toonhoogte gesneden.
    PRESTANT 4’. Tinnen pijpen op toonhoogte gesneden.
    MIXTUUR 2 sterk. 5’ 2/3 + 4’ en op sol#’’ 8 + 8’. Open pijpen in tin en op toonhoogte gesneden.
  • Naam 
    Swell (Reciet)
    Bijzonderheden 
    Fluit 4'. Tinnen pijpen op toonhoogte gesneden.
    Beschrijving 
    GAMBA 8'. 12 bourdonpijpen de Bourdon, vervolgens Gamba, open pijpen met kop en bovenzijde in elkaar geschoven.
    BOURDON 16'. 2 x 6 pijpen in de zijdelingse fronten met stop en onderlabium in lood. Op de windlade, 42 pijpen in grenen met stop.
    CORNOPEAN 8'. Rechts, 12 diatonische pijpen waarvan 3 met opgerolde beker, links, 12 diatonische pijpen, waarvan 4 met opgerolde beker, vervolgens de rest met gewone beker. Stemkrul aan de bekers. Stevels in tin, koppen in lood, gedreven kelen.
  • Naam 
    Pedaal
    Beschrijving 
    SUBBAS 16'. Pijpen gemeenschappelijk met de Swell.
 
Windvoorziening
  • Magazijn- of hulpbalg 
    Magazijnbalg
    Beschrijving 
    Parallelbalg, één uitslaande en één inslaande vouw.
    In de onderkast.
    Lengte 
    222 cm
    Breedte 
    98 cm
    Aantal en type gewichten 
    Deux poids de 20 kilos et quatre barres de fonte plus une demi-brique
    Aantal en type gewichten 
    Twee gewichten van 20 kg en vier gietijzeren balken, plus een halve baksteen
 
Tremolos
  • Naam 
    Swell
 
Windkanalen
  • Naam 
    Great
    Beschrijving 
    Windkanaal vooraan rechts
    Materialen 
    Grenen
    Afmetingen 
    29 x 8,5 cm
  • Naam 
    Swell
    Afmetingen 
    Voor het groot orgel ('Great') en achteraan links: 28,5 x 8,5 cm.
 
TECHNISCHE KENMERKEN VAN HET INSTRUMENT
Speeltafel Klavier(en) en voetklavier(en) : 3
Klavier(en) en voetklavier(en) Hoofdwerk, Zwelwerk, Pedaal
Tractuur
Engels orgel Mechanisch
Pedaal 
Het gebouw
Sint-Hendrikskerk

Sint-Hendrikskerk

Adres : Sint-Hendrikvoorplein
1200 Woluwe-Saint-Lambert
Bouwstijl : Neogotiek
Bouw : 1908-1911
Bouwperiode : 20ste
Bouwstijl : Neogotiek
Orgel(s) aanwezig in dit gebouw