Koninklijke Heilige Mariakerk

Adres :  Koninginneplein - 1030 Schaarbeek
Bouwstijl :  Byzantijnse-romaans
Bouwperiode :  19de
Bouw : 1845-1893
Architect : Louis Van Overstraeten Type : Beschermd bouwwerk bij besluit van 09/11/1976

De Sint-Mariakerk beschikt over een ideale ligging op het koninklijk tracé. Deze verkeersas werd in verschillende fases aangelegd en het deel waar de kerk werd gebouwd, werd in 1820 door Vifquain ontworpen. De plaats was echt aangewezen voor de oprichting van een monumentaal gebouw dat van heinde en verre te zien was. J.-P. Cluysenaar bouwde er in 1840 een eerste voorlopige kerk. In 1844 werd een architectuurwedstrijd georganiseerd, die gewonnen werd door Louis Van Overstraeten, een jonge architect van 26 jaar. De uitvoering liet niet lang op zich wachten en de werken begonnen het volgende jaar al. Van Overstraeten zou de kerk nooit voltooid zien, aangezien hij in 1849 op 31 jarige leeftijd aan cholera overleed. De kerk werd tussen 1893 en 1900 afgewerkt. Van Overstraeten koos voor zware volumes, grillige silhouetten, kortom het nodige om vanop afstand gezien te worden. Hij opteerde voor een ‘romaans-byzantijnse’ stijl, niet zozeer uit religieuze dan wel uit ‘origineel progressieve’ overwegingen. De Mariakerk is derhalve enig in haar soort te Brussel en een toonbeeld van originaliteit. Het werd een centrale octogonale structuur, omgeven door absiskapellen, met vooraan een drievoudig portaal en verlengd met een koor en een nu ontmantelde toren van 38 meter. Grote steunbogen ondersteunen de hoeken van de achthoek. Het plan is geïnspireerd op de San-Vitale van Ravenna, een Byzantijnse kerk uit de 6de eeuw, maar waar de straalkapellen ontbreken. Binnenin steunen acht centrale brugpijlers de bogen in het midden van de achthoek en van de straalkapellen. De tamboer wordt verlicht door zes grote vensters en twee rozetvensters terwijl de koepel, die een nabootsing is van de Hagia Sophia van Constantinopel, op de tamboer rust via bewerkte hanggewelven. Het ingangsportaal roept eveneens deze sfeer van oosterse architectuur op met in de boogstrommel een groot verguld mozaïek dat de Maagd voorstelt. Binnenin versterkt de versiering en het meubilair in een éénvormige stijl het geheel. De restauratie van de kerk liep niet van een leien dakje. De kerk werd gesloten in 1966 wegens te gevaarlijk. Slechts op 1 december 1982 vingen de restauratiewerkzaamheden aan. Op 9 augustus 1985 vernielde een brand tijdens de werken de koepel en veroorzaakte bijkomende schade. De juridische procedures sleepten jaren aan en het is pas in 1992 dat de werken hervat werden.