Neogotisch galerijorgel (Loret, 1872)

Orgelkast - bouwdatum 1872

Orgelkast - architect - bijzonderheden 4 december 1872 datum van de bestelling, 19 maart 1874 datum van inhuldiging

Orgelkast - plaats Op de galerij rond het rozetvenster

Orgelkast - stijl  Neogotisch

Gebruikte materialen Eik

Opstelling van de pijpen Geen enkele pijp is functioneel of is het geweest. Zilverkleurig beschilderd zink of blik, de monden met rondlabium goudkleurig. In het eerste binnenveld van het linkermeubel ontbreekt een pijp. Die pijp, waarvan de voet van het corpus is gescheiden, ligt opgeborgen in de orgelkast. 2 x 9 pijpen naar de kerk gericht, 2 x 7 naar het doksaal en voorts nog 4 x 9 pijpen. De grondstructuur voorziet in 2 x 7 pijpen voor de buitenste vlakvelden en 2 x 8 voor de andere.

Beschrijving van de orgelkast Kroonstukken met kantelen. Er zijn twee hoofdonderdelen met rechthoekige basis die dwars op het schip opgesteld staan en waarvan het hoofdfront naar de galerij is gekeerd. Elk van de fronten is onderverdeeld in drie velden, waarvan de buitenste bekroond zijn met een kubus met gekartelde top. Boven het middelste prijkt een driehoek met gesculpteerde motieven in gotische stijl. Elke kast heeft ook een vlakveld over de hele breedte dat naar het schip gericht is. Samen met de naar het doksaal gerichte kant vormen ze een zuilstructuur, hoger dan die achterin. Het geheel staat op een rechte sokkel, met voor elk meubel drie dubbele paneeldeuren, versierd met gotische nerven op de bovengedeelten. De orgelkast loopt door in een haaks erop staande structuur die onder het venster doorloopt, waar ze de ronde vorm van het rozet aanneemt, en zo de beide hoofdonderdelen met elkaar verbindt. Dit gedeelte vertoont aan de uiteinden twee rechthoekige velden die iets over het ronde gedeelte hangen en twee velden die in het ronde stuk geïntegreerd zijn. In het midden zijn er houten panelen. Deze elementen rusten op een sokkel in het verlengde van de twee andere, met een geheel van acht toegangsdeuren zonder versiering. De toegang tot het doksaal gebeurt door onder het rechtermeubel door te gaan. Achter dat meubel is er een doorgang die enerzijds naar het triforium leidt, langs waar men bij de trap komt en anderzijds naar de zwengel die zich in het orgel bevindt en de pompen bedient. Het meubel is zo goed als helemaal gesloten en omvat alle pijpwerk, met inbegrip van de wanden tegen de muur achter het pijpwerk van het Pedaal. Alleen die laatste hebben bij wijze van plafond een doek. De ander kasten hebben een houten plafond. De zwelkast bevindt zich dus binnen haar eigen meubel. Ze opent zich door middel van jaloezieën die op de galerij gericht zijn. Er zijn tal van toegangsdeuren binnen in het orgel. Drie dubbele deuren voor elke sokkel, twee dubbele deuren, en vier deuren voor het Pedaal, vier naar het pedaal en het reciet en nog eens drie dubbele deuren die toegang geven tot het pijpwerk van elk klavier, via de achterkant van de windlade. Heel wat deuren in de onderkast hebben geen scharnieren meer.

Speeltafel - bouwdatum 1872

Speeltafel - stijl In harmonie met de kast

Speeltafel - beschrijving Vrij sober uitgevoerd. Voorzien van een rolluik uit houten latjes, dat in rails loopt langs de bovenaan afgeronde zijkanten die gedragen worden door een generfde ondersteuning. De speeltafel is in eik uitgevoerd en staat in het midden van de galerij, waarbij de organist naar het altaar gericht zit.

Onderhoud - bijzonderheden Geen onderhoud meer sinds 1975 ongeveer

Combinatieschakelaar - type en plaats De combinatie die bij de speeltafel geïnstalleerd is, bezit een windlade zoals voor de registers en maakt het mogelijk om elk register op dezelfde manier te openen.

Crescendo Mechanisch wat het begin betreft (tuimelaar, verticale houten arm, metalen winkelhaak, arm, winkelhaak, verticale tuimelarm bevestigd aan een metaaldraad). De windlade waar de loden conducten van de registers doorgaan wordt doorkruist door een metaaldraad die alle registers van het orgel moet openen, in de definitieve volgorde die op de speeltafel staat opgegeven.

Stemming Diapason 440 Hz

Stemming - bijzonderheden (pijp in de mond)

Temperatuur Gelijkzwevend

Akoestiek 3,5-4 secondes

Akoestiek - bijzonderheden Lege kerk

Orgelbouwer(s) Pierre Cuypers & Stoltzenberg, François-Bernard Loret

Historiek Volgens de plannen van Loret had het orgel gedeeltelijk moeten verschillen van wat we vandaag kennen.

Hieronder een vertaling van het "Projet d’un Orgue pour l’Eglise des R.R. Pères Conventuels, rue d’Artois, à Bruxelles.
Facteur, Monsieur F. Loret, à Malines"

Het orgel zal omvatten:
1° Een manuaal voor het hoofdwerk van 56 noten
10 registers, 784 pijpen
2° Een manuaal voor het zwelwerk, 56 noten
9 registers, 504 pijpen
3° Een voetklavier met zelfstandige pedalen, 27 noten
5 registers, 135 pijpen
________________
Totaal 24 registers, 1.423 pijpen
4° Een reeks van koppelings- en combinatiepedalen.

Beschrijving van de registers:
1e manuaal Hoofdwerk
1. Montre 8 pieds (tin, met rondlabium
[doorstreept en vervangen door] Orgelfront)
2. Bourdon ouvert [geschrapt] 16'
3. Bourdon 8
4. Grosse Flûte 8'
6. Flûte harmonique 4'
Combinatieregister
7. Bombarde 16'
8. Trompet harmonique 8'
9. Clairon harmonique 4'
10. Fourniture 5 rangs

2e manuaal zwelwerk (boven het eerste manuaal)
11. Bourdon 8 pieds
12. Flûte harmonique 8'
13. Viola di Gamba 8'
14. Dolciana 8'
15. Flûte Echo 4'
Combinatieregister [geschrapt]
16. Flageolet 2'
17. Clarinette 8'
18. Basson-Hautbois 8'
19. Voix humaine 8'

3e klavier gescheiden pedalen
20. Contrebasse ouverte [toegevoegd] 16'
21. Flûte ouverte [toegevoegd] 8'
22. Grand Bourdon 16'
23. Bourdon 8'
24. Bombarde 16'

Koppelings- en combinatiepedalen
1. Réunion du Grand Orgue au Pédalier
2. Réunion du Récit Expressif au Pédalier
3. Réunion du Récit Expressif au Grand-Orgue
4. Réunion du Récit Expressif à l’octave grave [geschrapt]
5. Jeux de Combinaison du Grand-Orgue
6. Jeux de Combinaison du Récit [geschrapt]
7. Bombarde 16 pieds [geschrapt]Pédalier [geschrapt]
8. Expression } agissant sur les jeux du Récit Expressif
9. Trémolo } agissant sur les jeux du Récit Expressif

Naast elk register, bevestigt Loret het aantal pijpen.

De plannen zijn medeondertekend door J.-B. Coppens, organist van de Johannes-de-Doperkerk en broeder Julien, blindenleraar aan het Institut Royal de Bruxelles.

In een brief wordt François Loret "facteur d’orgues, ingénieur, Mécanicien à Malines" aangeworven om het bovenvermelde orgel te realiseren voor de prijs van twintigduizend franken.

De brief doet tegelijk dienst als lastenboek
1° De plaatsing van de manualen, van het voetklavier en van de registers “op een kleine eikenhouten kast in het midden van het doksaal"
2° « …een grote magazijnbalg die wind krijgt via drie pompen die door een zwengel bediend worden… »
3° « twee windmagazijnen, waarvan één voor de vrije pedalen, het andere voor het hoofdwerk … »
4° « …materialen van eerste kwaliteit »
5° « …transport en plaatsing… »
6° « Het afgewerkte orgel zal in de werkplaats van de heer Loret gekeurd worden door afgevaardigden van de eerwaarde paters. Een tweede expertise zal plaatsvinden nadat het orgel in de kerk werd geplaatst, enz. »
7° De heer Loret geeft op het orgel een garantie van vijfentwintig opeenvolgende jaren… »
8° Betalingsmodaliteiten : 2.000 frank bij de expertise in de kerk, de rest door « jaarlijkse schijven van tweeduizend frank met een intrest van drie procent per jaar op de uitstaande som… »
9° « De eerwaarde paters verbinden er zich toe de heer Loret een jaarlijks honorarium te betalen voor het onderhouden en stemmen van het orgel. »

In dubbel opgemaakt te Mechelen, op 4 december 1872 » met de vermelding « gaat akkoord met het bovenstaande » François-Bernard Loret en voor de Eerwaarde Paters Conventuelen Pater Hyacinthe…, Vicaris M.C.

Vooral wat de dispositie van het orgel betreft, wijken de plannen af van het gerealiseerde orgel maar er is ook het bijkomende windmagazijn voor het reciet.
Hier is geen sprake van pneumatische hefbomen, hoewel ze mogelijk zijn op dit type orgel.

Het feit dat alleen het hoofdwerk over een dubbele ventielkast beschikt bevestigt het feit dat oorspronkelijk enkel een combinatiepedaal voorzien was.

Een kleine toegevoegde windlade bewijst dat het pedaal oorspronkelijk maar 27 noten telde.

Moeilijker om vast te stellen is hoe ver de ingrepen aan het orgel gegaan zijn, door wie en wanneer (zie werkzaamheden die het instrument onderging).

Een ander interessant document, hoewel wat moeilijk van spelling, leert ons meer over de aanstelling van organist Victor Vande Walle « om de functie van Organist waar te nemen, op basis van de volgende voorwaarden: dat alle Diensten tijdens de week, zowel de Missen als het Lof, alsook op zondag, met Gregoriaans gezang worden uitgevoerd …. » Er volgen bepalingen voor de feestdagen waarop « de aan te trekken voorzangers voor rekening zijn van het klooster, dat bepaalt hoeveel er nodig zijn, afgezien van de organist die er zich toe verbindt het doksaal te leiden ». En verder : « De zangen van de Derde Orde zijn niet in de verbintenis inbegrepen, als volgt: de Maand mei en [geschrapt] de processie en het Lof op de 3e zondag van elke maand. Bezoldiging voor deze aanstelling 500 frs.
Opgemaakt in twee exemplaren in Brussel, op 10 juli 1890. V. Vande Walle»

Tot voor enkele jaren bezat het klooster tal van zangpartituren met orgel (momenteel verhuisd naar Leuven), waaronder missen en uiteenlopende versies van het fameuze « Si quaeris » dat gezongen werd tijdens de noveen van Sint-Antonius, wiens naamfeest gevierd wordt met een hele feestdag op 13 juni. Die muziek getuigt van de specifieke muzikale activiteit eigen aan de heilige Antonius.

In de archieven van de Gemeenschap wordt nog het programma bewaard van de inhuldiging van het orgel. Die vond plaats op donderdag 19 maart 1874 om 15 uur en werd verzorgd door « Pater Julien, professor aan het Instituut voor doven en blinden » en « J.-B. Coppens, kapelmeester van de kerk ».
Samen speelden ze werk van Julien, Bach, Lux, Lemmens, Mendelssohn, Guilmant, Mailly, Lefébure-Wély, Rinck en Coppens.
Het concert werd gevolgd door het Lof, gezongen door Zijne Excellentie Monseigneur Cattini, apostolisch nuntius van de Heilige-Stoel in Brussel. De « Cercle Sainte-Cécile » voerde werk uit van Coppens, Aldega, A. De Doss en C. L. Hanssens.

In de jaren 1910 werd het orgel onderhouden door Salomon Van Bever en in de jaren 1940 à 1950 was dit het werk van Salomon Eyckmans, opvolger van Van Bever als verantwoordelijke voor het onderhoud.
Samen met het bestek van Loret wordt ook bewaard het « Projet d’un orgue pour l’église des Pères conventuels sur d’Artois à Bruxelles » van de Naamloze Vennootschap Etablissements Merklin Schütze. Die plannen dateren van 06/12/1871 en zijn ondertekend door afgevaardigd bestuurder Jacques Verreyt. Ze omvaten enkele nuances ten opzichte van het project van Loret, met name in de dispositie en de samenstelling van de registers:
« 1e manuaal hoofdwerk
1. Montre 8’
2. Bourdon 16'
3. Bourdon 8'
4. Flûte harmonique 8'
5. Salicional 8'
6. Gamba 8'
7. Flute 4'
8. Prestant 4
9. Fourniture 3’ [?]
Combinatieregister
10. Basson 16'
11. Trompette 8'
12. Clairon 4'
Als tweede manuaal stelt het project een Positief voor dat echter gebruik maakt van « Transmissieregisters, gevormd door het Hoofdwerk (gebrevetteerd systeem) », met name de registers nr. 3, 4, 5, 6, 7 die hier « Overblazende fluit 4. » genoemd worden, Doublette 2. Uit de Fourniture en register nr. 11. We herinneren eraan dat dit systeem gebruikt werd in het orgel van O.L.V van Laken en in Sint-Vincentius in Evere.
« 3e manuaal zwelwerk
1. Flûte octaviante 8'
2. Bourdon 8'
3. Dolciana 8'
4. Voix céleste 8'
5. Flûte écho 4'
6. Voix humaine 8'
Combinatieregister
7. Trompette harmonique
8. Basson-Hautbois 8'
4e Voetklavier gescheiden pedalen
1. Contrebasse 16'
2. Bourdon 16'
3. Flûte 8'
4. Bombarde 16’»
Naast de registers nr. 2 et 3 is een gegolfde lijn te zien met de aanduiding « Jeux de transmission, formés du Grand orgue (Système breveté) »
De rest van het voorstel beschrijft in 13 punten het programma dat de orgelbouwer zou volgen:
Windladen, mooie eik, zonder knopen en grenen uit het noorden, met een lange beschrijving van het systeem met dubbele kleppenkast en dubbel en driedubbel ventiel voor de « toegevoegde » registers.
Windwerk, « er zal een windwerk gemaakt worden met horizontale ontwikkeling, voorzien van afwisselend zuig- en perspompen. Het zal gebouwd worden in grenen van 1e kwaliteit en voorzien van dubbel vel. De regelbalgen zullen aangepast zijn ten einde elke verandering in de luchtdruk tegen te gaan. Er wordt ook een regelbalg gebouwd die voor doel heeft om de nodige druk te regelen voor de grondregisters en de grote druk die nodig is voor het tongwerk. »
Klavieren « 1e manuaal - De toetsen zijn in hout belegd met ivoor en ebbenhout, de omkadering palissander 2e - Een voetklavier van 27 noten in eikenhout, versierd met palissander.… Speeltafel vóór het orgel… »
Windkanaal « …voorzien van regelapparatuur en kleppenkasten voor het aanvoeren van voldoende wind voor de combinatieregisters… »
Zwelwerk « … dat zal werken door middel van een kast met bewegende lamellen… »
Timmerwerk « voor het dragen van alle windladen, balgen, mechanische onderdelen en pijpen, zal een stevige structuur gebouwd worden in dennenhout uit het noorden »
Mechaniek « … walsen, abstracten, wellenbord, winkelhaken, tuimelaars... uit materialen van eerste keus en volgens de meest geperfectioneerde procédés »
Vervoering-conductenplanken « … in lood voor alle vervoerde pijpen die niet op de windlade staan … »
Prestant « voor de decoratie van het front van de orgelkast zullen pijpen vervaardigd worden uit fijn Engels tin en gebruineerd en gepolijst; de monden zijn voorzien van rondlabia. Die pijpen, zullen voor zover hun formaat en plaats het toelaat gebruikt worden om de basoctaven van de achtvoets prestantstemmen te vervolledigen »
Intonatie, stemmen van de registers « …intonatie van de stemmen; elk register krijgt zijn eigen karakter en klankkleur. Ze worden afzonderlijk en in hun geheel gestemd, gelijkzwevend en op de normale toonhoogte. »
Plaatsing « … door en voor rekening van de firma. »
Keuring « Het afgewerkte orgel zal voorgelegd worden aan een commissie daartoe samengesteld door de Eerwaarde Vader-Overste van het klooster. Als het instrument blijkt tegemoet te komen aan de vereisten van onderhavig bestek en in zich de kwaliteiten verenigt van een uitstekend instrument, zal aan de firma de som verschuldigd zijn van twintigduizend franken, betaalbaar aan de afgevaardigd bestuurder of zijn zaakgelastigde. De betaling gebeurt op de volgende manier:
1° Frs 10.000 bij de levering van het orgel.
2° Diverse aanbetalingen in de loop van het eerste jaar, indien mogelijk
3° Het openstaande saldo na afloop van het eerste jaar zal betaalbaar zijn in één of twee annuïteiten, volgens de voorkeur van Eerwaarde Pater Prior en zal een interest opbrengen van vijf percent per jaar. Er wordt uitdrukkelijk overeengekomen dat in de genoemde prijs de orgelkasten niet inbegrepen zijn. »
Garantie « De firma geeft een garantie van tien jaar op de goede kwaliteit en degelijkheid van het instrument, op voorwaarde dat zij alleen instaat voor het onderhoud ervan. …