Galerijorgel in empire- en neogotische stijl (Lemercinier, 1929)

Orgelkast - plaats Oorspronkelijk op een galerij in neogotische stijl, getekend door de architecten van Leopold I en afgebroken in het voorjaar van 1989, bij de laatste restauratie van de kerk

Orgelkast - stijl  De beide grote meubelen in empire en het Positief in neogotische stijl

Gebruikte materialen Eik

Opstelling van de pijpen Voor het Hoofdwerk zijn er geen inscripties op de pijpen die aan Van Bever worden toegeschreven maar op het positief heeft elke pijp een inscriptie. Ze staan diatonisch opgesteld aan beide zijden van een centrale pijp met daarop de vermelding « Fait par Mr Schmit en 1852 » en vormen zo het middenveld. De twee andere velden volgen de omgekeerde volgorde. Daar staan de grootste pijpen opzij.

Beschrijving van de orgelkast Twee grote rechthoekige kasten, ingepast in de linker- en rechterhoek van de galerij. Het orgel omkadert het glasraam. Elke meubel had een vlakveld dat naar voor en een ander dat naar het midden van de galerij was gericht. Bovenaan de beide kasten, onder de kroonlijst zien we personages, figuren, gebladerte en gesculpteerde leeuwenkoppen, met bladgoud. Elk vlakveld bestond uit 7 frontpijpen met een gelijke voetlengte. Het Positief zit ingewerkt in de balustrade en is neogotisch van stijl. Het bestond uit drie vlakvelden, waarvan de basis uit boogspitsen bestond met gesculpteerde motieven en waar ook bovenaan motieven in gotische stijl te zien waren. Opstaande posten omkaderen de vlakvelden die ook voorzien zijn van pinakels en een sluitstuk onderaan. De buitenste velden staan schuin ten opzichte van het middenveld en omvatten elk 11 frontpijpen, terwijl het middenveld er 15 telt. De meeste daarvan zijn tinnen pijpen, sommige hebben een achterzijde in zink.

Speeltafel - beschrijving Sober uitgevoerde speeltafel die oorspronkelijk voor de linkerkast van het Hoofdwerk stond, de organist keek naar de rechterkast. Een rolluik sluit de manualen af.

Speeltafel - materialen In eikenhout

Bouwdatum 1928

Datum van de voltooiing 1929

Persoon belast met het onderhoud Patrick Collon

Combinatieschakelaar - type en plaats Een vrije combinatie van het pneumatische type (verwerkt in de speeltafel)

Temperatuur Gelijkzwevend

Orgelbouwer(s) Louis Lemercinier

Historiek Doorheen de tijd is er in de kathedraal altijd een regelmatige en vrij intense activiteit geweest op het vlak van orgelbouw. Tijdens het optrekken van de kathedraal werden er orgels geplaatst, afhankelijk van de vorderingen van de werken : op het doksaal, later in een zwaluwnest en/of in een dwarsschip, vervolgens op de galerij (Charles Demeure). Er is sprake van een dertigtal orgelbouwers. We overlopen ze in het kort :

1465 : 1e vermelding van een betaling aan Jan Banckaerdt, organist

1495 : twee stemmen toegevoegd door Gielis Boels, orgelbouwer en organist op de Zavel

1501 : een nieuw positieforgel door Pauwel Van der Goten en vervanging van een ander dat zou vervaardigd zijn in 1539. Jean Crinon uit Mons bouwt een nieuw orgel.

Van 1544 tot 1545 : Jan Van Lyere maakt het positief van het hoofdwerk schoon.

Van 1552 tot 1553 : revisie van het orgel door Jean Crinon en Rombaut Van der Meulen uit Mechelen.

2e helft van de 16e eeuw : onderhoud door Machiel Montmorency en François Van der Elst.

Van 1611 tot 1636 : Matthijs Langhedul, orgelbouwer van het hof van de Aartshertogen Albrecht en Isabella volgt hen op.

Vervolgens nog Jean-Baptiste Marquet, Antoine Lannoy, Jan Van Panhuysen (compagnon van Hans Goltfus, die het orgel verbouwt), François Noelmans, Antoine Bergère, (François ?) Royer Josse Vanden Waeyenberg.

1706 : onderhandelingen met het oog op het bouwen van een orgel ofwel achterin ofwel op het doksaal (in 1599, de periode van de Aartshertogen), of op een galerij in het dwarsschip. Op aanraden van de kapelmeester Pierre-Hercule Brehy, die contact wil houden met de liturgie, wordt uiteindelijk voor de oplossing van het doksaal gekozen.
De orgelkasten worden getekend door architect Guillaume De Bruyn en uitgevoerd door Martin Donckers. Het orgel wordt toevertrouwd aan Jean-Baptiste Forceville, orgelbouwer van het hof. Deze Forceville is geboren in Saint-Omer in 1660 en vestigt zich na 1680 in Antwerpen en later (uiterlijk in 1706) in Brussel. Hij woont op de kruising van de rue aux Pierres en de rue du Midi, tegenover de « Poids de la Ville ». Hij keert terug naar Antwerpen na de moeilijkheden met de bouw van orgel van de Kathedraal maar vestigt zich naderhand opnieuw in Brussel aan de Steenweg, die « rue de la Madeleine » wordt. Hij ontwerpt een orgel in vier delen : een groot corpus met hoofdwerk en reciet dat naar het schip gericht is, een rugpositief op het koor gericht en aan de uiteinden van het doksaal, twee grote kasten voor een vrij uitgebreid onafhankelijk pedaal, in die tijd een unicum in onze contreien.
Dat orgel raakt af in 1709 maar heeft al snel problemen met de windvoorziening. Christian Penceler wordt gevraagd maar weigert in de plaats te treden van Forceville omdat hij die bekwamer acht dan zichzelf.

1714 : het instrument wordt gelaten voor wat het is en Forceville bouwt een nieuw orgel op een galerij van het noordelijke dwarsschip, aan het begin van de kooromgang (zoals in Gent). Het orgel, dat in 1718 klaar is, telt 40 registers, verdeeld over hoofdwerk, echo en pedaal, ondergebracht in een op het schip gerichte kast en een rugpositief dat op de kooromgang uitgeeft. Het doksaal zal leeg blijven tot de Franse revolutie. Forceville onderhoudt het orgel tot aan zijn overlijden in Brussel, in 1739. Hij wordt begraven in de kerk van de Recollecten, waar nu de Beurs staat. Zijn ervaringen en zijn bijdragen tot de orgelbouw maken hem in onze streken wellicht tot de belangrijkste orgelbouwer van de 18e eeuw. Ook verschillende van zijn leerlingen zullen beroemd worden. Onder hen zijn zoon Jean-Thomas, die het onderhoud van het orgel overneemt, Pieter van Peteghem en J.-J. Van der Haeghen. Ook leerlingen van hem zijn de Brusselaars Egide Le Blas (nieuwe balgen in 1744, en in 1753 een klein orgel in het koor) die tot zijn dood in 1768 voor het onderhoud zal instaan, en Jean-Baptiste Barnabé Goynaut (tot in 1789), die in 1770 (400e verjaardag van het Sacrament van het Mirakel), ook voor een revisie zorgde.

Tot 1791 : onderhoud door Jan Smets.

1804 : na de Hervormingen, plannen om het orgel te verhuizen naar een westelijke galerij (afbraak van het Renaissance-doksaal). Dat is de periode waarin Adrien Rochet (Nivelles 1749-Brussel 1823) het orgel verplaatst en reconstrueert in een grote orgelkast met bovenop een horloge en een rugpositief (te zien op gravures).
Vervolgens : werken door Jacques-Philippe-Joseph Ermel, orgelbouwer en fabrikant van pianofortes van Prins Willem van Oranje in Brussel.

Tussen 1824 en 1829-1830, wordt aan Vanderstraeten senior de bouw toevertrouwd van een nieuwe galerij. Jean De Volder (Antwerpen 28/07/1767 - Brussel 27/06/1841) krijgt de reconstructie toevertrouwd van een orgel in twee kasten in Empire-stijl (of neogotisch, volgens oude gravures?), het driemanualig instrument met voetklavier en 47 registers.
In de daaropvolgende jaren wordt een neogotisch rugpositief geplaatst. Componist en violist De Volder zal zich vanaf 1833 exclusief aan de orgelbouw wijden. Hij zal in Henegouwen, Vlaanderen en Brussel zowat 150 orgels tot stand brengen.

1840 : wijzigingen door Hippolyte Loret, vooral aan de samenstelling van de registers. Hippolyte Loret heeft zo’n 500 orgels gebouwd, de meeste buiten onze grenzen, en had een belangrijke positie in de Belgische orgelwereld, zowel vanwege zijn standpunten als omwille van zijn artistieke kwaliteiten. Adrien Van Bever komt als schrijnwerker bij hem in dienst en de gebroeders Van Bever zullen na zijn dood zijn werkplaats en zijn materiaal overnemen.

1849-1853 : belangrijke veranderingen door Matthias Schmit, vooral de vervanging van het balgwerk en het mechaniek. Matthias Schmit, van Duitse komaf, is in Brussel actief geweest in de jaren 1850 tot 1870.
Vanaf 1857: vier vluchtige projecten, waaronder dat van Hermann Dreymann (Mayence) en Merklin-Schütze uit Brussel (vier manualen en pedaal) ondersteund door een commissie, waarin onder meer François-Joseph Fétis zitting heeft.
1896: revisie door Salomon Van Bever en voorstel voor een orgel van 58 registers, drie manualen en een pedaal. Salomon Van Bever die met zijn broer Adrien in Laken gevestigd is, liep zelf tien maanden stage bij Cavaillé-Coll in Parijs en was in de eerste helft van de 19e eeuw een van de beste vertegenwoordigers van de romantisch-symfonische orgelbouw.

Dan volgt een voorstel van Emile I Kerkhoff dat 70 registers en vier manualen omvat, waaronder het positief (in de balustrade) en het pedaal.

1928-1929 : volledig omsmelten door Louis Lemercinier van de pijpen van Forceville, De Volder, Schmit en Van Bever en geïntoneerd door de kleinzoon van Schyven. Door die recyclage en vanwege zijn laagste prijs (225.000 BF) haalde hij het op Jos. Stevens uit Duffel en de gebroeders Slootmaekers. Louis Lemercinier is vooral gekend door de instrumenten die hij in het Naamse bouwde. Hij had in 1923 de werkplaats van Xavier Wetzel overgenomen en vroeg op 14/04/1916 een brevet aan voor een « accordéorgue ». Omwille van de gebrekkige draagwijdte van het instrument, het verlies van de mixturen en het te zwakke karakter van bepaalde stemmen, werd een commissie opgericht met daarin Arthur Bockstael (organist in Sint-Geertrui) en Paul de Maleingreau (professor orgel aan het Conservatorium), die vaststelde dat Lemercinier niet opgewassen was tegen de omvang van de opdracht. Behalve de samenstelling van de beide orgels van Forceville en de laatste samenstelling, hebben we ook nog twee andere, zoals ze moeten geweest zijn in de tijd van De Volder en van Loret. Die samenstellingen stemmen overeen met die van een klassiek Frans Groot Orgel van 47 registers, met een meer ontwikkeld pedaal met onder meer een Bazuin 32’. Met Loret maakt deze samenstelling (43 registers) plaats voor enkele eerder romantische stemmen, waarbij de mixturen en de cornet van het positief en het reciet verdwijnen.

Jun 1961 : nog een ander project voor een koororgel door de Firma Stevens (?): twee manualen, een pedaal en achttien stemmen, waaronder verschillende transmissies.

Augustus 1970 : een brief van organist Ed. Teirlinck en Vicaris Van Tongerloo die voorstellen om een orgel van 100 stemmen en vijf klavieren te bouwen (naar het voorbeeld van andere kathedralen). In die brief wordt gewag gemaakt van de « jaarlijkse recitals ».

1971 : de komst van J. Sluys : het orgel heet nu in een heterogene en zelfs rampzalige staat te verkeren en wordt geleidelijk in de steek gelaten, ten voordele van de twee andere Collon-orgels en uiteindelijk het nieuwe zwaluwnestorgel, dat in 2000 door G. Grenzing gebouwd is.