Modern orgel, op de grond (Kleuker, 1981)

Orgelkast - bouwdatum 1981

Orgelkast - architect - bijzonderheden Jean Marol

Orgelkast - plaats Achteraan in de kerk, voor de hoofdingangsdeur, op de grond

Orgelkast - stijl  Modern

Gebruikte materialen De vogel links is in beuk, de vogel rechts in mahonie. Het frontale pijpwerk in geëlektroniseerd tin is volledig functioneel.

Opstelling van de pijpen De frontpijpen zijn functioneel. Hun grote stevigheid danken ze aan hun materiaal: ze werden uitgevoerd in geëlektroniseerd tin. De pijpen zijn opgesteld per kleine terts voor de klavieren en per grote terts voor het Pedaal, met twee aan de linkerkant en twee aan de rechterkant. Onder het front van het Hoofdwerk, links, en van het Positief, rechts, bevinden zich de vier horizontaal geplaatste tongregisters. Deze reeksen pijpen zijn van tin en de meeste bekers zijn opgehangen aan een metalen stang die in het meubel vastzit. De kernen van de houten pijpen steunen op het houtwerk zelf.

Beschrijving van de orgelkast Het front bestaat uit vijf velden met prestantpijpen die in terts zijn opgesteld en overeenstemmen met de interne opbouw van het instrument : de hoofdkas beeldt twee vogels uit in baltshouding (de linkervogel verbergt gedeeltelijk de rechter), in hout met contrasterende tinten (dus twee vogels in profiel gezien, die beide naar de buitenkant van de kerk kijken). De sokkel van het orgel staat op de vloer zelf van de kerk en in deze sokkel is de speeltafel ingebouwd in een speelkast afgedekt door twee deuren met mahoniehouten luiken. In het bovengedeelte van de hoofdkas, achter de prestantpijpen, profileren zich in glanzend karmijnrood de mobiele lamellen van de jaloezieën waarmee de zwelkast van het reciet kan worden gesloten. Binnen in de hoofdkas ondersteunt een grote metalen structuur het gehele instrument : het volledige windwerk, de windlades en het pijpwerk in tin, ijzer of hout.

Speeltafel - stijl Past bij de hoofdkas

Speeltafel - beschrijving Onder de chamadepijpen (Spaanse Trompetten) van het front en in de sokkel die op de vloer van de kerk staat, is de speeltafel ingebouwd en gecentreerd in de speelkast. Ze wordt beschermd door twee deuren met mahoniehouten panelen die volledig kunnen worden weggeklapt langs de zijkanten. De deuren hebben twee vleugels of luiken per deur en pianoscharnieren.

Speeltafel - materialen Deuren: mahoniehout

Bouwdatum 1981

Bouw - bijzonderheden 1981. Een eerste bouwfase vond plaats in Duitsland waar het orgel gedeeltelijk werd geassembleerd, mechanisch getest, daarna gedemonteerd en vervoerd naar België. De kerk veranderde toen gedurende meer dan drie maanden in een echte bouwwerf. Een bijkomende maand was nodig om de ongeveer 4.000 geïnstalleerde pijpen en stemmen en in harmonie met elkaar te brengen. Het oorspronkelijke ontwerp omvatte 61 registers. Een ambachtelijk gemaakte lessenaar die dichter bij de organist staat werd toegevoegd door Jean Ferrard, om een beter zicht te hebben op de partituur. De ruwe klimaatvoorwaarden waaraan een orgel in een kerk blootstaat, worden nog verscherpt door de installatie van moderne verwarmingstechnieken. Het warmeluchtsysteem, dat vandaag bijna overal wordt toegepast, combineert de drie grootste schadeoorzaken : zeer brutale temperatuurverschillen, snelle verplaatsing van stofdeeltjes en uitdroging van de lucht. Deze factoren hebben rampzalige gevolgen voor de windlades : de membranen in dierenhuid verharden en breken, terwijl de houten elementen vervormd raken en barsten. Vandaar dan ook dat dichtheidsproblemen een echte nachtmerrie zijn geworden voor de orgelbouwers van vandaag. Om deze nadelen op te vangen heeft orgelbouwer Detlef Kleuker gebruik gemaakt van een zeer recente technologie afkomstig uit het ruimteonderzoek in het kader waarvan nieuwe materialen zijn ontwikkeld die bestand zijn tegen de meest intense thermische belastingen. Het resultaat hiervan zijn bewerkingen van organische syntheseproducten die bij zeer hoge temperatuur worden samengedrukt. Door zulke thermochemische persen in zijn atelier te installeren, heeft Detlef Kleuker de weg geopend naar een nieuwe generatie instrumenten met een opmerkelijke betrouwbaarheid. Brons en speciaal uitgewerkte materialen hebben eveneens sommige elementen vervangen die traditioneel in hout waren vervaardigd. Een dergelijke vooruitgang in de materie zelf van het orgel kon niet bevredigend zijn zonder een minstens evenwaardige technologische vooruitgang op het gebied van de mechaniek. Om een orgelpijp te laten spreken moet er immers een ventiel worden geopend dat lucht onder druk binnenlaat. Het mechanisme dat het commando doorgeeft vanaf de vinger van de organist tot aan het ventiel heet "tractuur". In het begin van deze eeuw is de pneumatische tractuur verschenen die de eeuwenlange traditie van de mechanische tractuur helemaal overhoop heeft gegooid. Hoewel dit systeem de organist in staat stelt om zonder inspanning te spelen, werd de pneumatische tractuur al snel opgegeven vanwege een te traag antwoord en middelmatige betrouwbaarheid. Daarna volgde de elektropneumatische tractuur die de gebreken van het vorige systeem verzachtte maar een even grote handicap vertoont : het gebrek aan controle die de organist op natuurlijke wijze moet kunnen uitoefenen op de muzikale orde die naar het ventiel wordt geleid. Daardoor is men teruggekeerd naar de mechanische tractuur hoewel deze soms zwaar te bedienen is bij zeer grote instrumenten. Bij het orgel van Vogelzang is een systeem met 215 elektromagneten geïnstalleerd op het parcours van de mechaniek opdat de organist geen enkel verschil in toetsaanslag zou voelen tussen de opening van een of meerdere ventielen. De coördinatie van dit systeem gebeurt door een elektronische schakeling gekoppeld aan een controlepaneel om elk van de functies te testen. Men kan het orgel vergelijken met een orkest. Het subtiele spel van sonore kleuren wordt verkregen door het doordachte samenspel tussen de verschillende instrumenten die men nu eens moet laten spreken, dan weer doen zwijgen. Analoog moet men elk orgelregister op elk ogenblik kunnen oproepen om onmiddellijk te worden geopend of gesloten. Het register dat deze functie uitvoert, is een doorboorde plaat geplaatst onder alle pijpen die tot eenzelfde register behoren. Volgens zijn positie stemmen de gaten al dan niet overeen met de openingen van de windlade en kan de wind al dan niet passeren. Op die manier kan het geheel van de pijpen van dit register spreken of blijft het stom. Om deze taak snel en stil uit te voeren worden 71 speciaal ontworpen motoren bediend door een groep schakelingen die even snel als stil zijn. Het geheel is aangesloten op een netwerk van 8 programmeerbare elektronische geheugens (Setzer-combinaties) en op een crescendosysteem in 10 fases regelbaar via een schakelbord.

Orgelbouwers - bijzonderheden Overleden kort na de bouw van het instrument

Persoon belast met het onderhoud Van den Heuvel Peter & Jan

Datum/periode van het onderhoud Jaarlijks, via contract

Combinatieschakelaar - type en plaats Elektronisch type, in een metalen koffer in het orgel (pijphangers met schroefdraden en moeren, koperen bajonetten) met elektronische kaarten. De registermechaniek ‘op zijn Amerikaans’ is als quincunx geplaatst aan weerskanten van de klavieren en bedient 46 reële registers, de manuaalkoppels en de pedaalkoppels, die elektrisch worden aangedreven, en de Tremulanten. Door middel van acht ‘afstelbare combinaties’ kan de organist verschillende registermechanieken vastleggen. Boven het voetklavier bevinden zich pistons die de combinaties, de manuaalkoppels en de pedaalkoppels aansturen, terwijl twee balanstreden het ‘algemeen crescendo’ en de ‘expressie van het Reciet’ bedienen.

Crescendo Mechanisch, elektrisch, programmeerbaar

Stemming Diapason 440 Hz

Temperatuur Gelijkzwevend

Akoestiek ± 7 seconden

Akoestiek - bijzonderheden Galmende akoestiek die de klank van het instrument versterkt

Orgelbouwer(s) Detlef Kleuker

Historiek Het instrument werd gebouwd op initiatief van Luc Dupuis, destijds de organist van de parochie. Meerdere ontwerpen werden bestudeerd alvorens men kwam tot het orgel zoals we het vandaag steeds kennen. Als verwijzing naar de naam van de wijk en om het rozetvenster zichtbaar te laten, beeldt de monumentale hoofdkas twee vogels in paringsdans uit. Zij werd uitgevoerd in hout met contrasterende tinten, volgens een plan van architect Jean Marol.

Het muzikale concept is van Jean Guillou (Parijs), die niet aan zijn proefstuk toe was: hij was ook de ontwerper van het orgel in Alpe d’Huez in de vorm van een hand en het orgel van in de Grange de la Bernardière (1974) vlakbij Tours. Hij werkte ook samen met de orgelbouwer Detlef Kleuker uit Bielefeld, zoals in Vogelzang. Dit wordt uitgelegd door Jean-Pierre Felix in de akten van de ‘8 orgelstages’ die Organum Novum vzw in 2000 heeft georganiseerd.

Ziehier wat Luc Dupuis hierover in november 2007 vertelt:
‘Het was in 1971 dat een adolescent met als voornaam Luc zijn eerste kerkdiensten in Vogelzang speelde. Ongeveer tien jaar later heeft de parochie me de titel ‘titularis' toegekend, op voorwaarde dat ik niet in loondienst zou komen, zoals voorzien door het bisdom. [...!] Omstreeks 1985 verkreeg ik de opsplitsing van mijn functie: ik werd titularis voor de kerkdiensten en conservator met betrekking tot het instrument. In heb ontslag genomen uit mijn functie als titularis in 1986 en uit mijn functie als conservator in 1990.’

Intussen had ik een dertigtal opnames voor de radio gemaakt, vooral met orkest.
‘Vervolgens ben ik met alles gestopt en ben ik een nieuw leven begonnen. Ik beschikte plots over veel tijd. Zodra ik achter mijn verleden als organist een punt had gezet, ben ik orkestratie beginnen studeren met Marcel Quinet en heb ik me in de filmmuziek voor symfonisch orkest gestort. "

‘Wat de geschiedenis van dit instrument betreft, zijn er spectaculaire dingen gebeurd (zoals overal), waarvan sommige enkel onder vrienden kunnen worden verteld […]. De orgelliefhebbers zijn gefascineerd door de zeer verschillende achtereenvolgende ontwerpen vooraleer het definitieve ontwerp tot stand kwam:

1) Het eerste ontwerp plaatste het instrument op de tribune en verborg het rozetvenster. Het is om die reden dat de franciscanen het hebben verworpen.
2) Het tweede ontwerp – nog steeds op de tribune – maakte het uitzicht op het rozetvenster vrij door het Zwelwerk onder dit venster te plaatsen en de rest van het instrument links en rechts te schikken. Ditmaal heb ikzelf geweigerd, want de organist kreeg het Zwelwerk volop in het gezicht, een situatie die ik verre van ideaal achtte in het symfonisch repertorium!
3) Een derde ontwerp werd onderzocht, waarbij met de vorige opmerkingen rekening werd gehouden, toen een concurrent van Kleuker een ontwerp heeft ingediend waarin het orgel beneden op de grond stond, daar waar het nog steeds staat. Deze schikking interesseerde mij enorm met het oog op het werk met symfonisch orkest. Ik had de indruk dat zij trouwens voor niemand een probleem zou vormen, zodat ik vreesde dat Kleuker de opdracht zou mislopen, ten voordele van zijn concurrent. Daarom heb ik Kleuker voorgesteld om snel een ontwerp in te dienen voor een orgel op de grond, wat hij deed.
4) Tijdens een bezoek aan Alpe d’Huez was ik vol bewondering voor het instrument dat ik daar zag en heb ik voorgesteld dat zijn architect (Jean Marol) er een tekende voor Vogelzang. Jammer genoeg had ik de financiële draagwijdte hiervan onderschat. De vogel met zijn zowat 60 registers heeft in de loop van de constructie veel van zijn pluimen verloren: het budget lag immers vooraf al definitief vast. Een vijftiental registers werden niet uitgevoerd.
5) Bijzonder spijtig was bijvoorbeeld dat in het Reciet een zwevend register werd geschrapt en dat ook een tongwerk van 32’ in de pedaal niet werd uitgewerkt. Dit leek Jean Guillou niet te deren, maar ik was er, wat mij betreft, dusdanig door gefrustreerd dat ik hemel en aarde heb bewogen om een groter budget vast te krijgen, zodat deze twee registers terug hun plaats kregen in de huidige samenstelling.’


De compositie van het orgel combineert de grote achtergrond van het type ‘romantisch symfonieorgel’ met een neobarokorgel. Het instrument kan dus een breed muzikaal repertorium aan, waarbij het 20e-eeuwse repertorium echter het meest geschikt is.
De originaliteit zit in het feit dat de ontwerper een zeer gevarieerd assortiment registers heeft voorzien op vier klavieren, en niet deze registers per volledige families op elk klavier heeft gegroepeerd. Het instrument sluit aan bij de ‘hedendaagse’ orgels, waarbij het industriële aspect nooit ver weg is.

Het orgel werd ingehuldigd door Jean Guillou, beroemd organist van Saint-Eustache in Parijs, en heeft bijgedragen tot talrijke muzikale activiteiten. Zijn uitstraling overstijgt de grenzen van de parochie dankzij zijn originaliteit en de verschillende cd- of radio-opnames waarin het te horen is.